ખજુરાહો - પ્રેમ, શ્રદ્ધા અને કલાના મંદિરો

ખજુરાહો મંદિરો ભારતના મધ્ય પ્રદેશના છતરપુર જિલ્લામાં ઝાંસીથી લગભગ 175 કિલોમીટર દક્ષિણપૂર્વમાં સ્થિત છે. હિન્દુ અને જૈન મંદિરોનો આ સમૂહ તેની જટિલ નાગર-શૈલીની સ્થાપત્ય અને વિસ્તૃત શિલ્પો માટે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે, જેમાં પ્રતિષ્ઠિત પરંતુ ઘણીવાર ગેરસમજિત શૃંગારિક કોતરણીનો સમાવેશ થાય છે. યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ તરીકે માન્યતા પ્રાપ્ત, ખજુરાહો ભારતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક વારસાને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

મુખ્ય વિગતો

• સ્થાન: છતરપુર જિલ્લો, મધ્ય પ્રદેશ, ભારત.
  

• મુખ્ય વિશેષતાઓ: નાગરા શૈલીમાં સ્થાપત્ય અને શિલ્પ કલાત્મકતા.

• મહત્વ: યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ, તેના ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ માટે માન્યતા પ્રાપ્ત.
  

• ઇતિહાસ: ૧૦મી અને ૧૧મી સદીની વચ્ચે ચંદેલા રાજવંશના શાસકો દ્વારા બાંધવામાં આવ્યું હતું.

રાઇઝ અંડર ધ ચંદેલાસ

ખજુરાહોને પોતાની આધ્યાત્મિક રાજધાની બનાવનારા ચંદેલાઓએ ૮૫ મંદિરોનો સમૂહ બનાવ્યો, જેમાંથી લગભગ ૨૦ આજે પણ બાકી છે . આ મંદિરો હિન્દુ અને જૈન બંને સમુદાયોની સેવા કરે છે, જે ધાર્મિક સંવાદિતાનું પ્રતીક છે. કંડારિયા મહાદેવ મંદિર સૌથી પ્રખ્યાત હિન્દુ મંદિર છે, જ્યારે આદિનાથ મંદિર જૈન પરંપરાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

કલા, સ્થાપત્ય અને પ્રતીકવાદ

• સ્થાપત્ય શૈલી: ઊંચા શિખરો (શિખરો), વિગતવાર બાહ્ય ભાગ અને સુશોભિત ડિઝાઇન દ્વારા વર્ગીકૃત.
• શિલ્પો: કોતરણીમાં દેવતાઓ, પૌરાણિક દ્રશ્યો, નર્તકો, સંગીતકારો, પ્રાણીઓ અને પ્રખ્યાત શૃંગારિક વ્યક્તિઓનું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું છે, જે ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષને સંતુલિત કરતા જીવનના સર્વાંગી ભારતીય દૃષ્ટિકોણ પર ભાર મૂકે છે.

ઘટાડો અને પુનઃશોધ

૧૩મી સદી પછી , દિલ્હી સલ્તનત હેઠળ ખજુરાહોનું પતન થયું , ઘણા મંદિરોનો નાશ થયો અથવા તેને છોડી દેવામાં આવ્યા. ગાઢ જંગલોએ પાછળથી ૧૮૩૮ સુધી આ સ્થળને છુપાવી રાખ્યું , જ્યારે બ્રિટિશ અધિકારી ટી.એસ. બર્ટે ખજુરાહો ફરીથી શોધી કાઢ્યું, જેનાથી તેની ભવ્યતા દુનિયા સમક્ષ પ્રગટ થઈ.

ખજુરાહો ખાતે જૈન વારસો

ચંદેલ સમયગાળા દરમિયાન, જૈન સમુદાયો આ પ્રદેશમાં, ખાસ કરીને શહેરની પૂર્વ બાજુએ, સમૃદ્ધ થયા હતા. આજે પણ ઘણા જૈન મંદિરો ટકી રહ્યા છે, જેમાં પાર્શ્વનાથ મંદિર અને ઘંટાઈ મંદિરનો સમાવેશ થાય છે . ઘણા હિન્દુ મંદિરોથી વિપરીત, અહીંના જૈન મંદિરો સક્રિય રહે છે, જ્યાં દિગંબર જૈન સાધુઓ ધ્યાન, અભ્યાસ અને ઉપદેશ માટે આવતા હતા.

આજે સાંસ્કૃતિક વારસો

• ખજુરાહો નૃત્ય મહોત્સવ: શાસ્ત્રીય ભારતીય નૃત્યનો એક જીવંત વાર્ષિક ઉત્સવ.
  
• ધ્વનિ અને પ્રકાશ શો: ચંદેલાઓ અને મંદિરોનો ઇતિહાસ વર્ણવે છે.
  
• પુરાતત્વીય સંગ્રહાલય: ચંદેલ યુગની જૈન અને હિન્દુ કલાકૃતિઓ અને શિલાલેખો સાચવવામાં આવ્યા છે.

છુપાયેલ હકીકત

આ શૃંગારિક શિલ્પો કોતરણીના 10% કરતા ઓછા ભાગ બનાવે છે અને ફક્ત બાહ્ય દિવાલો પર જ મૂકવામાં આવ્યા છે - જે દર્શાવે છે કે દૈવી ગર્ભગૃહમાં પ્રવેશતા પહેલા વ્યક્તિએ દુન્યવી ઇચ્છાઓને બહાર છોડી દેવી જોઈએ.